سلامت و بهداشت روان از جمله موضوعاتی هستند که این روزها بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. ما در این نوشتار به بررسی تاثیر کار خیر بر سلامت روان خواهیم پرداخت.
سلامت روان چیست؟
در تعریف عمومی، سلامت و بهداشت روان به وضعیت مطلوبِ جسمی، روحی و اجتماعی افراد گفته می‌شود که میانِ نیازها و گرایش‌های فطری و جسمانی فرد تعادل برقرار می‌کند.
نکته اصلی آن است که سلامت روان از تقابل فرد و اجتماع و بازخوردهای این رابطه (دوستانی داشته باشیم و دوستمان داشته باشند) نوعی رضایت در انسان به وجود می‌‌آورد که نتیجه آن نشاط، آرامش، بالا رفتن کیفیت و امید به زندگی است.
کار خیر چیست؟
شاید اکثر ما با شنیدن کار خیر، به یاد کمک‌های مادی جهت رفع بیماری، فقرغذایی، کمک به ایتام، مدرسه سازی و… بیٌفتیم اما گستره عمل خیر، حیطه وسیع‌تری دارد که شامل کردار نیک، خیرخواهی و اصلاح نیز می‌گردد. به طور کلی عمل خیر به مفهوم کار نیکو کردن و انجام درست آن است. این گرایش به صورت طبیعی در انسان وجود دارد.
روان سالم با کار خیر
«ای رسول از مومنان صدقات را دریافت دار تا بدان نفس‌های ایشان را مطهر و پاکیزه سازی» – سوره توبه
در واقع عمل خیر و مِهرورزی، کار مطلوبی است که همگان به آن تمایل دارند و این بخاطر تاثیر مثبت عمل خیر بر روان انسان است. کسی که کار خیری نکرده و در آن پیشگام نبوده، در واقع در حق خویش ستم روا می‌دارد که این ستم، ظلم به خود و نفس است. افرادی که به لحاظ روانی در سلامت هستند، فقط دریافت کننده مِهر نیستند؛ بلکه خود نیز به دیگران نیکی می‌کنند. در واقع این مِهر، به خود شخص باز می‌گردد.
اوحدی مراغه‌ای بازگشت نیکی به انسان را این‌گونه بیان می‌کند: «نیکی کن ای پسر، که نیکی به روزگار، سوی تو باز گردد، اگر در چَه افکنی»
بازتاب کار خیر در سلامت روان
احسان و کار خیر عوایدی دارد که با ویژگی‌های سلامت روان عجین شده است:
بخشندگی
انسان بخشنده علاوه بر اینکه دیگری را برای داشتن موقعیتی بهتر یاری می‌دهد، خود نیز در آرامش روانی که نتیجه آن شادابی است، قرار می‌گیرد. این بخشندگی لزوماً مادی نیست؛ یک لبخند یا ابراز کلمه‌ای محبت آمیز و دلگرم کننده، رسیدن به بلندای بخشندگی است.
محبت و دوستی و مسئولیت‌پذیری در قبال اجتماع
نیکی ما را با افرادی که در کار خیر عمل می‌کنند، پیوند می‌زند و در واقع ما را به سمت رفتارهای نوع دوستانه سوق می‌دهد. در این باره حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «آنکه به مردم نیکی کند همواره از دوستی و محبت آنان برخوردار شود.»
تقویت هوش اجتماعی
تمایل به برون‌گرایی و توجه به اجتماع باعث تقویت هوش اجتماعی می‌شود. در همدلی، فرد خود را در موقعیت فرد دیگری قرار می‌دهد و از منظر او به مسائل و مشکلات فکر می‌کند؛ این امر باعث تقویت حس نوع دوستی و درک متقابل اجتماعی می‌شود.
توانایی تصمیم‌گیری و حل مسئله
به لحاظ روانشناختی کسی که به شخصی نیکی می‌کند؛ خود را شخصی توانمند می‌داند که در موقعیت تصمیم‌گیری قرار گرفته و می‌تواند مشکلی را حل کند؛ این امر باعث افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس فرد شده و اثر مثبتی بر او می‌گذارد. در واقع تاثیر‌گذار بودن از منابع مهم مهر و عشق است که به سلامت روان کمک می‌کند.
مقابله با استرس و فشار
ابراز رفتارهای خیرخواهانه در طول روز از فشارهای عصبی ناشی از محیط پیرامون می‌کاهد و شانس ابتلا به افسردگی و آلزایمر را کاهش می‌دهد.
حس تعلق به اجتماع باعث کاهش انزوا و استرس و در نتیجه احساس امنیت می‌شود. این موضوع باعث افزایش رضایتمندی و امید به زندگی و طول عمر می‌شود. رفتارهای حامیان اجتماعی که نتیجه آن لبخند و حس رضایت دیگران است، باعث کاهش افسردگی می‌شود.
نشاط و شادی
انجام عمل نیک و کمک‌های داوطلبانه باعث حس شادمانی و تغییرات مثبت در مغز می‌شود؛ این حس پشتوانه‌ای قوی برای مقابله با مشکلات است. افراد از خوشحال کردن یکدیگر انرژی گرفته و روز بهتری را سپری می‌کنند.
بنابراین تاثیر سلامت روان بر نوع ارتباط ما با جامعه و یا بالعکس آن، از جامعه بر ما، ارتباط مستقیم دارد و کار خیر نیز مشمول همین قاعده می‌شود و بر سلامت روان ما تاثیر مثبت می‌گذارد. همانگونه که در کتاب خدا آمده است:
«آنان که اموال خود را شب و روز، پنهان و آشکار انفاق می‌کنند، پاداششان نزد پروردگارشان است، نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می‌شوند.» سوره بقره
